2024’te yaşanacak 10 global risk

Emre ERGÜL

ABD-ABD SAVAŞI

1- Kasımda başkanlık seçimleri var. Amerika’nın ordusu ve iktisadı son güçlüyken, siyasi sistemi başka gelişmiş endüstriyel demokrasilerden daha fonksiyonsuz… ve bu, 2024’te daha da zayıflama tehlikesiyle karşı karşıya. Başkanlık seçimleri ülkedeki siyasi bölünmeyi daha da kötüleştirecek, Amerikan demokrasisini ülkenin 150 yıldır deneyimlemediği bir derecede test edecek ve ABD’nin global sahnedeki güvenilirliğini zayıflatacak. ABD siyasi sistemi dikkat alımlı derecede bölünmüş durumda ve meşruiyeti ve fonksiyonelliği de buna bağlı olarak erozyona uğruyor.

Halkın kongre, yargı ve medya üzere temel kurumlara olan inancı tarihin en düşük düzeylerinde; Kutuplaşma ve partizanlık tarihin en yüksek düzeylerinde. Eski Lider Donald Trump düzinelerce ağır kabahat suçlamasıyla karşı karşıyar. Mevcut Lider Joe Biden da ikinci periyodunun sonunda 86 yaşında olacak. Bu bölünme seçime yanlışsız daha da berbatlaşacak.

Kasım ayında kaybetmesi halinde mahpus cezasıyla karşı karşıya kalacağını bilen Trump adaylığı garantilediği andan itibaren Cumhuriyetçi ve Amerikan siyasetini ele geçirecek. Krizlerle kuşatılmış bir dünyada, Trump’ın zafer ihtimali Amerika’nın global sahnedeki pozisyonunu zayıflatacak. Trump kazanırsa Biden kabul edecek.

Ancak Demokratlar, Trump’ın mahpusta olması gerektiğine inanarak hâlâ gayri yasal muamelesi yapacaklar. Trump kaybederse yenilgiyi kabul etmeyecek. Bunun yerine, sonuca itiraz etmek ve sürecin meşruiyetini sorgulamak için -yasal ya da yasadışı- elinden gelen her şeyi yapacak. Amerika Birleşik Devletleri halihazırda dünyanın en bölünmüş ve fonksiyonsuz gelişmiş endüstriyel demokrasisidir. 2024 seçimleri de kim kazanırsa kazansın bu sorunu daha da ağırlaştıracak.

ORTADOĞU UÇURUMUN EŞİĞİNDE

2-Bölge artık sessiz değil ve uzun müddet de o denli olmayacak. Bir tarafta İsrail ve ABD, öteki tarafta İran ve onun dostları ve ortada Körfez ülkeleri… Gazze’deki mevcut çatışmanın 2024’te genişleyen çatışmanın sırf birinci basamağı olması mümkün. Tansiyonu tırmandırmanın yollarından biri İsrail’in Hizbullah’ı vurma kararı alması olabilir.

ABD ordusunun İsrail’in uğraşlarına takviye sağlayacağı neredeyse kesin; İran da Hizbullah’a yardım edecektir. Yemen’deki Husiler de Kızıldeniz’deki ticari gemilere saldırarak tansiyonu tırmandıran bir yol izliyor. Husiler bu yolda devam ederse, Yemen’deki üslerine hücum mümkünlüğü giderek artıyor ve bu da ABD ve müttefiklerini savaşın daha direkt içine sokuyor.

Irak ve Suriye’de faaliyet gösteren Şii milisler de ABD üslerine yönelik ataklarını sistematik bir biçimde artırdı. Tüm bu yollar global iktisat için risk teşkil ediyor. Son olarak ve tahminen de en rahatsız edici halde, bu çatışma Ortadoğu’da ve başka yerlerde siyasi ve dini aşırılığı körükleyecek. Savaşla temaslı ölümcül şiddet zati Avrupa’yı vurdu ve ABD de savunmasız durumda.

KRİTİK MİNERALLER SAVAŞI

3- 2024’te dünyanın dört bir yanındaki hükümetler, kritik madenlerin akışını bozan, fiyat oynaklığını artıran ve alt tedarik zincirlerini yine şekillendiren muhafazacı tedbirler alacak.

Kritik mineraller, pak güçten ileri bilgi süreç, biyoteknoloji, ulaşım ve savunmaya kadar 21’inci yüzyılda büyümeyi, yeniliği ve ulusal güvenliği yönlendirecek çabucak hemen her kesimin üstünde yer alıyor. Bu temel hammaddelerin çıkarılması coğrafyalar ortasında asimetrik olarak dağılmıştır: Dünyadaki lityum (Avustralya), kobalt (Demokratik Kongo Cumhuriyeti), nikel (Endonezya) ve az toprak elementlerinin (Çin) en az yarısını çıkaran tek ülkeler bulunmaktadır.

Bu ortada, en kritik minerallerin yaklaşık yüzde 60 ila yüzde 90’ı Çin’de işleniyor ve rafine ediliyor. ABD ve Avrupa Birliği üzere gelişmiş iktisatların, Çin ile artan teknoloji rekabeti nedeniyle gelişmiş bilgi süreç ve pak güç dallarını desteklemek için yerli üretimi sübvanse etmeye başlamasıyla, kritik minerallere olan talep son yıllarda arttı. Bu yıl, hükümetler sanayi siyasetlerini ve ticaret kısıtlamalarını ağırlaştırırken, kritik maden ithalatçıları ve ihracatçılarından gelen rekabetçi baskılar daha da şiddetlenecek.

EL NİNO

4-Dört yıllık bir ortadan sonra, güçlü bir El Nino iklim modeli bu yılın birinci yarısında tepeye ulaşacak ve besin güvensizliğine neden olacak, su gerilimini artıracak, lojistiği aksatacak, hastalıkları yayacak ve göçü ve siyasi istikrarsızlığı körükleyecek çok hava olaylarını beraberinde getirecek. El Nino, en savunmasız ülkelerdeki en savunmasız nüfusların ömürlerini ve geçim kaynaklarını tehdit edecek, iç göçü (Afrika, Asya ve OrtaDoğu’da) ve hudut ötesi mülteci akışlarını (Amerika’da) artıracak.

ABD-ÇİN KRİZİ

5- Bu yıl, Amerika Birleşik Devletleri-Çin münasebetleri için bir öbür çalkantılı yıl olacak ve birçok rahatsız edici öge, iki tarafın 2023 yılı boyunca oluşturduğu buzları eritme tehlikesini ortadan kaldıracak.

BÖLÜNMÜŞ UKRAYNA

6-Ukrayna bu yıl fiilen bölünecek; bu Ukrayna ve Batı için kabul edilemez bir sonuç lakin tekrar de gerçeğe dönüşecek. Savaş hayli statik bir çizgiye sahip bir savunma çabasına dönüşürken, Rusya en azından Kırım yarımadasında ve Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia ve Kherson oblastlarında (Ukrayna topraklarının yaklaşık yüzde 18’i) işgal ettiği toprakların denetimini elinde tutacak.

Ancak Rusya artık savaş alanı inisiyatifine ve maddi bir avantaja sahip; 2024’te daha fazla toprak ele geçirebilir. Ukrayna’nın yılın başında askeri güçlerini geliştirmesi ve hem 2024 hem de 2025 için tesirli askeri stratejiler geliştirmesi gerekecek. Ukrayna’nın ayrıyeten başkanlık idaresi ile geçen yılki karşı taarruzun başarısızlığına katkıda bulunan askeri liderlik ve Kiev Belediye Lideri Vitali Klitschko üzere başka siyasi başkanlar ortasında büyüyen iç çekişmeyi de sona erdirmesi gerekecek.

Bu yıl, savaşta bir dönüm noktası: Ukrayna insan gücü problemlerini çözmezse, silah üretimini artırmazsa, gerçekçi bir ordu kurmazsa ve stratejisini yakın vakitte sürdürürse savaşı gelecek yıl üzere erken bir vakitte “kaybedebilir.” Bölünmüş bir Ukrayna birebir vakitte ABD’nin global sahnedeki güvenilirliğini de zayıflatacaktır. ABD, Ukrayna’nın kendisini muhafazasına ve “ne kadar sürerse” topraklarını geri kazanmasına yardımcı olmak için büyük bir güvenlik taahhüdünde bulundu.

YÖNETİLEMEYEN YAPAY ZEKÂ

7- Teknoloji şirketleri kısıtlamalardan kurtuldukça ve çok daha güçlü yapay zekâ modelleri ve araçları hükümetlerin denetimi dışına yayıldıkça, yapay zekâ yönetişimindeki boşluklar 2024’te belirginleşecek. 2024’te bu yapay zekâ yönetişim boşluğuna dört faktör katkıda bulunacak:

-Siyaset: AI’yle ilgili açık kaynakların idaresinde anlaşılamayacak.

– Atalet: Yapay zekâ artık “mevcut şey” olmaktan çıktığında birden fazla başkan, siyasi açıdan daha bariz önceliklerine yönelecek.

-Teknolojik sürat: Yapay zekâ süratle gelişmeye devam edecek ve yetenekleri yaklaşık her altı ayda bir ikiye katlanacak.

-Ayrılma: Teknoloji ilerledikçe, jeopolitik avantaj ve ticari çıkarların artan cazibesi, hükümetleri ve şirketleri, katıldıkları bağlayıcı olmayan mutabakatlardan ayrılmaya teşvik edecek.

ÇİN’İN TOPARLANAMAMASI

8-Pekin’in ülkenin sıçrayan büyüme modeli, mali kırılganlıkları, yetersiz talebi ve itimat krizini ele almadaki başarısızlığı, Çin Komünist Partisi’nin meşruiyetindeki boşlukları ortaya çıkaracak ve toplumsal istikrarsızlık riskini artıracaktır. 2023’te berbatlığın derinleştiğine dair ihtar işaretlerinin ortaya çıktığını esasen gördük. Bu yıl ülkeye yine yatırım yapma isteği, meçhul ve çelişkili siyaset sinyalleri, jeopolitik riskle ilgili artan telaşlar ve ÇKP’nin devam eden düzenleyici baskıları nedeniyle azalmaya devam edecek. Dört ekonomik faktör 2024’te toparlanmayı engelleyecek:

-Sıfır-COVID siyaseti sonrasındaki yine açılmadan kaynaklanan rüzgar, yavaşlayan gelir artışı, artan işsizlik ve mahallî idare mali konsolidasyonu nedeniyle ortadan kalkacak.

-Gayrimenkul bölümündeki zayıflık.

-Dış talebin azlığı. Çin ihracatına yönelik memleketler arası talep 2023’e nazaran daha az dirençli olacak.

-Hükümetin tüm ekonomik meşakkatlerin “kafasına vurma” yansısı karşıt tepecek ve hükümetin zati gergin olan idari kapasitesini test edilecek.

ENFLASYON

9-2021’de başlayan global enflasyon şoku, 2024’te de güçlü bir ekonomik ve siyasi tesir yaratmaya devam edecek. İnatçı enflasyonun yol açtığı yüksek faizler, dünya genelinde büyümeyi yavaşlatacak. Makroekonomik siyaset tamponlarının büyük ölçüde tükenmiş olması nedeniyle hükümetlerin büyümeyi teşvik etmek yahut şoklara cevap vermek için hudutlu kapsamı olacak, bu da finansal gerilim, toplumsal huzursuzluk ve siyasi istikrarsızlık riskini artıracak.

AVRUPA SİYASETİNİN POPÜLİST ELE GEÇMESİ

10-Pek çok Avrupa ülkesinde çok sağ ve popülist partilere verilen dayanağın artması, Avrupa’nın savaş sonrası nizamını belirleyen merkezci fikir birliğinin 2024’te çökebileceği kaygısını artırıyor.

Kaynak: Dunya.com