‘Emtianın yeni 4 atlı’sı: Kobalt, bakır, nikel, lityum

Emre ERGÜL

Dünya, fosil yakıtların “OUT,” elektrik ve yenilebilir gücün “IN” olacağı bir sistem geçişi yaşıyor… Bu noktada da emtia piyasalarında anılan 4 eser öne çıkıyor: Bakır, kobalt, nikel ve lityum… Zira güç merkezinde yer alan bu metaller artık emtia piyasalarının yeni süpergüçleri olarak anılıyor. Güç geçişinin merkezindeki bu süpergüçler dünya üzerinde yalnızca birkaç ülke tarafından çıkartılıyor.

Örneğin global kobalt üretiminin yüzde 70’i Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin elinde. Nikelin birinci üç üreticisi olan Endonezya, Filipinler ve Rusya, pazarın üçte ikisini oluşturuyor. Küresel lityum pazarının yüzde 90’ı da bir diğer üçlüye, Avustralya, Şili ve Çin’e ilişkin. İngiliz Financial Times (FT)gazetesine nazaran, süpergüçleri üreten bu ülkeler, “uyanış”a geçti ve artık maden çıkarma kurallarını yine yazmak istiyor.

Nedeni de başta çip üretimi olmak üzere birçok yeni teknoloji için gerekli bu metallere olan talep kısa müddet içinde ağırlaşacak. Milletlerarası Güç Ajansı’na nazaran, 2030 üzere bu kilit emtia eserlerinde taebe karşı arz sorunu çıkacak: “10 yılda yeni oluşan lityum pazarı üç katına çıkması gerekecek, bakır arzı da 2.4 milyon ton eksik olacak!”

Bu noktada da artan talep, güç dünyasının hem iktisadını hem de jeopolitiğini sarsmaya başlıyor. Zira Batı’ya nazaran, tartışmanın ortasında lityum ve kobalt üreticisi olan Çin var. FT, “Washington, Brüksel ve Tokyo, Pekin’in yörüngesine uğramadan bu kritik eserleri nasıl inançlı halde tedarik edebileceklerini görüşüyor” diyor. Bu görüşmeler de bugüne kadar “küçük ve az gelişmiş” diye bakılan kimi ülkeleri öne çıkarmaya başladı.

Bu ülkelerin birçoğu, yurt içinde daha fazla sürece ve katma kıymetli üretim yaparak minerallerinin bedelinden daha fazlasını yakalamaya çalışıyor. Kimileri ayrıyeten maden kaynaklarını millileştirerek, ihracat denetimleri getirerek ve hatta karteller önererek arzı denetim etmeye çalışıyor. FT’ye nazaran, özetle “dünün sömürü kurbanları, bugün bahtlarının denetimini geri alma yetkisi kazanıyor.” İşte birkaç örnek: Yalnızca son 12 ayda, Zimbabve ve Namibya ham lityum ihracatını yasakladı. Şili, lityum madenciliği üzerindeki devlet denetimini artırdı.

Meksika madencilik imtiyazlarının yeni bir gözden geçirmesiyle oluşan lityum sanayisini belirsizliğe sürükledi. Endonezya, ham nikel cevheri ihracatına yönelik var olan yasağına (alüminyumun temel bir bileşeni) boksit üzerindeki ihracat denetimlerini ekledi.Şili ve Moğolistan’da masaya oturan çok uluslu madencilik şirketi Rio Tinto’nun CEO’su Jakob Stausholm, yeni devri şöyle anlatıyor: “Bir değişlim var. Yalnızca madencilik yapmak, madeni çıkarmak ve ihraç etmek muhtemelen giderek daha sıkıntı olacak. Ülkeler madencilikle ilgili birtakım sürece tesislerine sahip olmak isteyeceklerdir.”

Bu yüzyıl güç pil üreticilerinde

19’uncu yüzyılda kömür, 20’nci yüzyılda kalay yükseldi. Yeni devirde güç, pil metalleri üreticilerinin olacak. FT’ye nazaran, bunun en büyük örneği nikelin dünyadaki neredeyse yarısını üreten Endonezya: “Ülke, 2014’te ham nikel ihracatını yasakladıktan sonra, başta Çin olmak üzere nikel sürece alanında 15 milyar dolar yabancı yatırım çekti. Bugün ülke, nikel cevherinden boksite kadar her şeyin ihracatını yasakladı ve bakır konsantresi ihracat yasağı gelecek yıl yürürlüğe girecek.”

Arjantin’den 9.6 milyar $’lık yatırım

Lityuma yatırımda bir öteki ülke (Arjantin) dikkatleri çekiyor. Ülkedeki 23 eyaletin kendi doğal kaynaklarını denetim ettiğine dikkat çeken gazete, ülkenin 38 yeni projeye yaklaşık 9.6 milyar dolarlık lityum yatırımı yaptığının altını çiziyor. Arjantin Madencilik Bakanı Fernanda Ávila da “Lityuma yatırım hiç durmadı ve bence bu, özel yatırıma açık olmamız ve öteki ülkelerde uygulanan siyasetlere ait belirsizlikle ilgili” diye konuşuyor.

Kobalt kullanım alanları

-Cam ve metal birleştirmelerinde, jet motoru gaz türbinleri

– Paslanmaz çelik üretimi

-Mıknatıslar ve bilgi saklama cihazları

– Jet motoru gaz türbinlerinde kullanılan harika alaşımlar

– Elektrolizle kaplama işlemi

-Elektronik eşyalarda kullanılan yüksek kapasiteli lityum piller

-Boya bölümünde renk verici pigmentler

-Petrol, seramik ve cam sanayi

Bakırın kullanım alanları

-Elektrik üretim ve iletimi ile ilgili tesisleri

-İnşaat

-Ulaşım

-Makine ve teçhizat

Nikelin kullanım alanları

-Bozuk para üretimi

-Kimyasal araç ve gereçlerin üretimi

– Paslanmaz çelik üretimi

Lityumun kullanım alanları

-Tıbbi ilaç üretimi

– Telefon, tablet, bilgisayar üzere teknolojik aletlerin bataryaları

– Cam ve seramik sektörü

Kaynak: Dunya.com