Tarımın 2023 karnesi

Mehmet Hanifi GÜLEL

Türkiye tarım kesimi, 2023 yılında tüm aksiliklere karşın şiddetli bir yılı daha geride bıraktı. En çok ekimi yapılan 20 eserden 15’i çiftçileri kısmen de olsa mutlu ederken, 5 eserde ise düşük fiyat ve rekolte nedeniyle kaybetmesine neden oldu. Geçen yılının şubat ayından sonra bahar yağışlarının yeterli geçmesiyle tahıl kümesinde rekolte artışları yaşandı.

Buğday ve arpa üretimi son yılların en yüksek sayısına ulaştı. Fakat 2023 yılında mısır, pamuk, ayçiçeği, narenciye ve mercimek ekimi yapan çiftçiler için çok sıkıntı bir yıl geçti. Bilhassa daha geç hasat yapılan ayçiçek üzere eserlerde ise çok kuraklık ve sıcaklardan ötürü rekoltede yüzde 70 oranında kayıplara yıl açtı. Mısır, arpa ve narenciye üretiminde yüksek rekolteye karşın, fiyatın düşük olması, üreticinin ziyan etmesine neden oldu.

Yine tarım girdileri olan mazot, gübre, ilaç ve emekçi maliyetlerindeki artış çiftçileri önemli manada olumsuz etkilemeye devam ediyor. Öteki yandan tarım bölümü, birinci çeyrekte yüzde -3,8 daralırken, ikinci çeyrekte yüzde 1,2 ve üçüncü çeyrekte yüzde 0,3 büyüme kaydetti.

Büyüme sayıları açısından bakıldığında uygun bir yıl geçirmeyen dal, zelzele tesiriyle birinci çeyrekte önemli bir gerileme yaşadı. Daha sonraki çeyreklerde toparlanmaya başlayan kesim, tam olarak güçlü bir büyüme sergileyemedi. Tarımda girdi maliyetlerindeki yükselişin sürmesi, beraberinde besin enflasyonun artmasını tetikliyor.

BUĞDAY Buğday üretimi 2023’te 22 milyon tonluk rekolte ile son yıllarda üretimi artan eserlerin başında geldi. Bir evvelki yıla nazaran üretimi yüzde 11,4 artış gösterdi. Devletin TMO aracığıyla buğday üretimini desteklenmesi ve alım siyaseti doğrultusunda yılı rekor alımla kapattı. TMO, milletlerarası piyasadan bağımsız, buğday alım fiyatını evvelki yıla oranla yüzde 24 üzerinde açıkladı. Çiftiler, fiyattan çok mutlu olmamasına karşın, rekoltedeki artış ile fiyatı dengelemiş oldu.

ARPA Buğdaydan sonra en çok ekilen arpa üretimi ise geçen yıl yüzde 8,2 artış ile 9,2 milyon ton gerçekleşti. Yeniden buğdayda olduğu üzere arpa üretimindeki yükseliş ve fiyatının yüzde 21 artması çiftçi için makus sayılmayacak bir yıl geride kaldı.

PİRİNÇ Çeltik üreticisi son 2 yıldır devletin açıkladığı alım fiyatları ve piyasadaki yükselişten ötürü epey yeterli bir dönem geçirdi. Bu yıl 950 bin ton rekolte beklenen çeltikte, alım fiyatında ise ortalama yüzde 50 artış yapıldı. Son devirde özgür piyasada bilhassa baldo çeşidinin kilogramı 30 liraya yükselmesi üreticisini hayli şad etti.

ŞEKER PANCARI Son yıllarda üretim alanı artan eserler içinde yer alan şeker pancarı, 2023 yılında yüzde 22,1 rekolte artışıyla yaklaşık 23.5 milyon tona ulaşması bekleniyor. Alım fiyatının ise evvelki yıla nazaran ton başına yüzde 27,9 artış ile bin 855 lira verildi. Pancar, üreticisini mutlu eden eserlerin başında bulunuyor. 2024 yılında da üretimde artış bekleniyor.

ÇAY Çay üretiminde 2023 yılında sürgünlerde yaşanan rekolte kaybıyla dönemin 1 milyon 250 bin ton ile kapatılması bekleniyor. Çay üretiminde yaşanan rekolte düşüklüğünün artan gübre fiyatlarından kaynaklandığı belirtiliyor. Rekoltedeki düşüşe karşın, yaş çay alım fiyatı yüzde 64 artışla dayanak primi dahil kilogramda 11.3 TL verildi ve üreticisini şad etti.

ZEYTİN 2022 yılında zeytin üretiminde rekor yaşanırken, 2023 yılında ise üretimi yüzde 48,9 düşüş ile 1.5 milyon tona geriledi. Global ısınmamanın etsisiyle İspanya ve İtalya’daki rekoltede rekor düşüşler dünyada zeytinyağı fiyatının 12 dolara kadar çıkmasına neden oldu. Buna paralel iç pazarda da artan fiyatlar rekolte düşüşüne karşın, üreticisi için âlâ bir yıl oldu.

NOHUT TÜİK datalarına nazaran, nohut üretimi geçen yıl 580 bin ton olarak gerçekleşti. Kuraklığın tesiriyle kalibre olarak küçük kalan nohut, iri tane olarak bilinen 9 mm eserde düşüş yaşandı. Nohut da üreticisine mutlu eden eserlerin başında geliyor.

FASULYE Bakliyat eserleri içinde kıymetli olan fasulye rekoltesi geçen yıl 240 bin ton olarak gerçekleşti. Son yıllarda üretim ölçüsü düşen fasulyede üreticisine kazandıran eserler ortasında bulunuyor.

FINDIK TÜİK’e nazaran fındık üretiminde gerilemeye karşın, 2023 yılında 650 bin ton rekolte elde edildi. Alım fiyatı da evvelki yıla nazaran ortalama yüzde 55 artış yapıldı. TMO’nun 84 ile 82,5 lira ortasında değişen fiyatı, daha sonra hür piyasada 100 lirayı aştı. Düşük rekolteye karşın, fındık geçen yıl üreticisine kazandıran eser oldu.

İNCİR İncir üretimi geçen yıla oranla yüzde 1.7 artış ile 356 bin ton olarak gerçekleşti. Fiyat konusunda da sorun yaşamayan çiftçiler, ihracat ve iç pazarda uygun bir yıl geçirdiler.

ÜZÜM Geçen yıl üzüm üretiminde önemli bir düşüş yaşandı. Üretim yüzde 18,4’lük düşüşle 3.4 milyon ton olarak geçekleşti. Kuru üzümde alım fiyatı bir nebze düzgün olması, üretici için uygun sayılabilecek bir yıldı.

KAYISI 2023 yılında kayısı üretiminde don olayının tesirli olmasına karşın 750 bin ton rekolte gerçekleşti. Üretimin büyük bir kısmının zelzelenin tesirli olduğu Malatya’da yapılıyor. Düşük rekolteye karşın fiyatının şad etmesi üretici açısından uygun bir yıl oldu.

MUZ Akdeniz Bölgesi’nde yetişen muz üretimi geçen yıl 930 bin ton olarak gerçekleşti. Girdi maliyetlerindeki artış ve fiyatların maliyetine yakın olması üreticisini gereğince mutlu etmedi.

ANTEP FISTIĞI Geçen yıl hasat periyodunda alım fiyatların yaklaşık yüzde 100 artış göstermesi üretici için âlâ bir hasat geçti. Antep fıstığı üretimi 176 bin ton rekolte olarak gerçekleşti.

ELMA Türkiye’nin her bölgesinde yetişen elma rekoltesi ise 4.6 milyon ton oldu. Üretimde küçük bir düşüşe karşın, ihracattan gelen talep ve iç piyasada da fiyatın uygun düzeyde olması üreticisini mutlu eden eserler ortasında yer aldı.

Çiftçiye kaybettiren 5 ürün

MISIR 2023 yılında mısır üretimi 8,5 milyon ton ile yeni rekor düzeyine ulaştı. Üretimde Konya, Şanlıurfa ve Adana birinci sıralarda bulunuyor. Maliyetlerdeki yükselişe karşın, fiyatında geçen yıla oranla yüzde 5’lik artış yapılması üreticisini mutlu etmedi. Tahıl kümesinde çiftçiyi en çok olumsuz etkileyen eserlerin başında geldi.

PAMUK Evvelki yıl alım fiyatı bakımından makus bir yıl geçiren pamuk üreticisi, bu yılda fiyatın maliyetinin altında kalmasıyla iki yıl üst üste üreticisine kaybettiren eser olarak yer aldı. 2023’te evvelki yıla nazaran pamuk üretimi yüzde 23,6 düştü ve kütlü pamuk üretimi 2.1 milyon tona geriledi. Pamuk üretiminde son yıllarda üretiminin yüzde 40’ını Şanlıurfa’da yapılırken, akabinde Aydın ve Diyarbakır geliyor.

AYÇİÇEĞİ Geçen yıl en çok ayçiçek üreticisi olumsuz etkilendi. Bilhassa kuru ekim yapan Trakya üreticileri yüzde 70 oranında rekolte kaybı yaşadı. Öbür bölgelerde ekseriyetle sulu ekim yapılmasından ötürü, rekolteyi çok olumsuz etkilemedi. Ama, buna karşın geçen yıl üretim yüzde 13,8 düşüşle yaklaşık 2.2 milyon tona geriledi. Öteki yandan, memleketler arası piyasada fiyatların belirli bir düzeyde kalması ve iç pazarda artan maliyetlere karşın alım fiyatının düşük olması nedeniyle üreticisine güç bir yıl geçirdi.

MERCİMEK Geçen yıl mercimek rekoltesi yüzde 6 artış ile 424 bin ton olarak gerçekleşti. Mercimek fiyatı hasat periyodunda evvelki yılla birebir olması ve hasat döneninde çiftçilerin borçlarını kapatmak için biran evvel satılması üreticisini mutlu etmedi. Hasat devrinden bu yana ortadan geçen vakte karşın kilogram fiyatı yaklaşık 19 lira civarında bulunuyor.

NARENCİYE Bu yıl narenciyede yaklaşık 8 milyon tonluk rekor üretim, eserlerin kısımda kalmasına ve üreticilerin bahçe sökümüne neden oldu. Bilhassa limon ve mandalinada erkeci eserlerin üçte biri kolda kaldı. Fiyatların maliyet altında olması ve ihracat için talep edilen dayanakların verilmemesi üreticinin ziyan etmesine neden oldu.

Kaynak: Dunya.com