1 trilyon dolarlık ‘Gözyaşı Kapısı’ krizi

Emre ERGÜL

Yemen’deki Husilerin Kızıldeniz’den geçen ticari gemilere yönelik akınları artarken, dünyanın önde gelen global nakliye firmalarının rotalarını tekrar çizmek zorunda kalması global deniz ticaretini sekteye uğrattı. Kızıldeniz, petrol ve sıvılaştırılmış doğalgaz sevkiyatının yanısıra tüketim malları için de dünyanın en değerli rotalarından biri. Güneyinde “Gözyaşı Kapısı” olarak da bilinen Babu’l Mendeb Boğazı ve kuzeyde Süveyş Kanalı bulunuyor.

Husiler, Hamas’a takviye için kasım ayından bu yana İsrail kargolarını taşıdıklarını düşündükleri Babu’l Mendeb Boğazı’ndaki gemileri maksat alıyor. Kızıldeniz seferlerini durduran global nakliyecilik şirketlerine son olarak petrol devi BP eklenince, petrol fiyatları pazartesi günü yüzde 1 arttı. Lakin salı günü gösterge Brent ham petrolünün varil başına 78 dolar civarında süreç görmesi nedeniyle pek değişmedi. İngiliz basını, “Petrol fiyatlarındaki artış, fiyat artışlarının suratını ölçen daha yüksek enflasyona yol açabilir” ikazında bulundu. Kızıldeniz’in alternatifi Ümit Burnu’nu dolaşmak…

Bu da yaklaşık 10 günlük 6 bin 500 kilometrelik ekstra yol demek… Masrafların artması da tüm emtia eserlerinin fiyatlarının artacağı manasına geliyor. Denizcilik gazetesi Lloyd’s List’in genel yayın direktörü Richard Meade, Kızıldeniz’in değerini şöyle anlattı: “Bu, global tedarik zinciri üzerinde önemli tesirleri olabilecek çok daha istikrarlı bir pazar. Rota değişimi, petrolden daha fazlasını etkileyecektir. Global ticaretin yüzde 12’sinin Kızıldeniz üzerinden gerçekleştiğinden bahsediyorsunuz, bu yıllık yaklaşık 1 trilyon dolar pahasında mal demektir. Ana konteyner taşıyıcılarının birçoklarını gördük. Neredeyse büsbütün tekrar rota oluşturmaya başladılar.”

“Limanlarda tıkanıklık ve gecikmeler yaşanacaktır”

BBC’ye konuşan İhracat ve Milletlerarası Ticaret Enstitüsü Genel Müdürü Marco Forgiona da güzergah değişikliğinin nakliye için yakıt ve sigorta masraflarını artıracağını söyledi: “Gemiler yanlış yerde olacak. Konteynerlerin yanlış yerde olduğu problemiyle karşılaşacağız. Yanlış yerde olmak demek, limanlarda tıkanıklık ve daha fazla gecikme riski demek.” Campbell Üniversitesi’nden denizcilik tarihçisi Sal Mercogliano ise Husilerin gemi vurma idareye dikkat çekti: “Balistik füzeler hakikaten en kuvvetli olanı.

Gemilerin bu tıp silahlarla vurulduğunu birinci defa görüyoruz. Bu, düşürülmesi çok sıkıntı bir füze çeşidi. Ve çok az gemi bunu yapabilecek kapasiteye sahip. Ve şayet gemilerin karşı karşıya olduğu tehdit buysa, pek çok denizcilik şirketi bu yola gitmemeye karar verebilir.” Kızıldeniz ticaretinin alt üst olması riskine karşı ABD dün devreye girdi ve çok uluslu bir misyon kurulduğunu duyurdu. ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin, yaptığı yazılı açıklamada, Kızıldeniz’de artan Husi ataklarının özgür ticaret akışını tehdit ettiğini, suçsuz denizcileri tehlikeye attığını ve memleketler arası hukuku ihlal ettiğini belirtti.

Bu mevzunun tahlili için milletlerarası bir talep olduğuna işaret eden Austin, “Bu nedenle bugün Operation Prosperity Guardian’ı (Refah Muhafızı Operasyonu) kurduğumuzu duyuruyorum. Bu, Ortak Deniz Kuvvetleri ve 153. Vazife Gücü’nün çatısı altında Kızıldeniz’deki güvenliğe odaklanan değerli bir çok uluslu güvenlik girişimidir” sözünü kullandı. Misyonda ABD’nin yanı sıra İngiltere, Bahreyn, Kanada, İtalya, Fransa, Hollanda, Norveç, Şeyseller ve İspanya yer alıyor.

UTİKAD: Navlun bedelleri artar, bölge etkilenir

Uluslararası Nakliyecilik ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) İdare Konseyi Lideri Bilgehan Engin, hücumların ihracat navlun bedellerini yükseltebileceğini söyledi: “Süveyş Kanalı’nın ticari gemilerce tercih edilmemesinin devam etmesi durumunda Türkiye’yi çevreleyen nakliyecilik koridorları etkilenecek. Kısa vadede Doğu Akdeniz’deki limanlarda ve ülkemizin Akdeniz’deki limanlarında konteyner stokunun azalacak, boş ekipman azalacak ve ihracat navlunları yükselecek. İthalatta da misal bir durum yaşanacaktır.

6 Şubat sarsıntılar sonrasında İskenderun Limanı tam kapasiteyle çalıştı, Mersin Limanı’nda önemli bir yoğunluk vardı ve bu devam ediyor. Ülkemizden Arap Yarımadası’na yönelik karayolu başta olmak üzere alternatif nakliyecilik talepleri artış gösterecek. Ülkemizin etrafındaki çatışmalar sebebiyle lojistik akışlardaki aksamalara karşın Türk lojistik kesimi çevikliğiyle ihracatımızın devamlılığı için elinden geleni yapıyor. Dalımız tıpkı çevikliği bu süreçte de gösterecektir.”

“Yolculuk müddeti 14 güne kadar artabilir”

Uluslararası Deniz Ticaret Odası Etraf ve Ticaretten Sorumlu Kıdemli Yönetici John Stawpert: “Bir dizi şirketin Ümit Burnu’nu dolanarak tekrar rota belirleme kararı, ticareti etkileyecek ve emtia fiyatlarını bir dereceye kadar artıracak, zira yine rota belirleme Süveyş geçişiyle karşılaştırıldığında seyahat müddetini 14 güne kadar artırabilir ve bu da ekstra maliyetleri beraberinde getirir. Temiz denizcilere yönelik akınların dünya ticareti üzerinde yaratabileceği tesir göz önüne alındığında, daha fazla ülke dünya ticaretini korumak için bölgede konuşlanacaktır ve bunun artık global bir ticaret ve güvenlik tehdidi haline gelmesi nedeniyle diplomatik baskının uygulanacağını umuyoruz.”

“Önemli tedarik zinciri zorluğu yaşanabilir”

Peterson Milletlerarası İktisat Enstitüsü Kıdemli Uzmanı Adnan Mazarei: “Gazze Savaşı, bilhassa Lübnan ve İran’ı kapsayacak biçimde tırmanırsa, aksamaların global tedarik zincirleri üzerinde önemli tesirleri olabilir ve değerli ölçüde ticaretin rotasının Ümit Burnu etrafından yine belirlenmesi gerekebilir. Çatışmaların tırmanması halinde bu bir krize dönüşebilir. Avrupa ve ABD’de enflasyon düştü, piyasalarda büyük merkez bankalarının faiz indirimine gideceği istikametinde bir beklenti var. Çatışma yayılırsa, Süveyş üzerinden LNG ve petrol trafiği durur yahut azalırsa kimi baskılar olacaktır. Fakat bunların merkez bankalarının kararlarını etkileyecek kadar önemli olacağından emin değilim.”

“1 milyon dolarlık ekstra yakıt maliyeti’’

Navlun piyasası tahlil firması Xeneta Başanalisti Peter Sand: “Küresel tedarik zincirlerinin değerli bir arterinde yarı yarıya azalma var. Pek çok nakliye firması geçişlerini askıya aldı ve birtakım hizmetlerinin rotalarını Ümit Burnu’nu dolaşacak formda yine belirledi. Bu, Kızıldeniz ve Süveyş Kanalı yerine Ümit Burnu üzerinden giden her gemi için 1 milyon dolarlık ekstra yakıt maliyetine neden olan bir rota değişikliği… Fiyatlar, FEU (40 feet’lik konteyner) başına 14 bin dolara çıktığı ‘COVID yılları’ üzere bir durum geliştirerek denetimden çıkar mı? Hayır. Fiyatlar en çok etkilenen ticaret yollarında mevcut düzeyinin 2 katına çıkarabilir, fakat bunun, oranları FEU başına 4 bin dolara getirebilir.”

Bir muhteşem tankerin günlük maliyeti en az 20 bin $ arttı

Londra sigorta piyasası, Güney Kızıldeniz’i (Babu’l Mendeb Boğazı) yüksek riskli alanlar ortasına aldı. Gemilerin buradan geçerken sigorta şirketlerini bilgilendirmeleri ve 7 günlük teminat mühleti için ek prim ödemeleri gerekiyor. Savaş riski primleri geçen haftaki yüzde 0.07 düzeyinden bu hafta gemi pahasının yüzde 0.1-0.15 ila yüzde 0.2’sine yükseldi. Marine Link sitesi, “Maksimum 2 milyon varil ham petrol taşıyabilen muhteşem tankerlerin ortalama günlük oranları, geçen ay günde 40 bin dolardan 60 bin doların üzerine çıktı” diye hesap yaptı.

Kriz birinci olarak kasım ortasında patlak verdi

19 KASIM: Husiler, Kızıldeniz’in güneyinde İngiltere’ye ilişkin ve Japonya tarafından işletilen bir kargo gemisine el koydu.

3 ARALIK:Husiler, Babu’l Mendeb Boğazı’nda “Unity Explorer” ve “Number Nine” isimli iki İsrail gemisine, insansız hava aracı (İHA) ve deniz füzesiyle maksat aldı. ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı (CENTCOM), Kızıldeniz’in güneyindeki milletlerarası kara sularda 3 ticari gemiye 4 taarruz düzenlendiğini belirtti.

9 ARALIK: Husiler, İsrail’e giden bütün gemileri maksat alacaklarını belirterek tüm memleketler arası nakliye şirketlerini İsrail limanlarıyla iş yapmamaları konusunda uyardı.

12 ARALIK: Husilerin Askeri Sözcüsü Yahya Seri, petrol taşıyan ve İsrail’e giden bir Norveç gemisinin deniz füzesiyle vurulduğunu açıkladı.

15 ARALIK: Husiler, “dur” ihtarını dikkate almayan İsrail’e giden iki konteyner gemisini maksat aldıklarını duyurdu.

15 ARALIK: Danimarka merkezli, dünyanın en büyük ikinci konteyner deniz nakliye şirketlerinden Maersk, Yemen’deki İran takviyeli Husilerin Kızıldeniz’de İsrail ilişkili gemileri maksat alması üzerine buradan yapılan tüm seferlerini askıya aldı.

16 ARALIK: CENTCOM, Kızıldeniz’de Yemen’de Husilerin denetimindeki bölgelerden fırlatılan 14 İHA’yı vurarak düşürdüğünü bildirdi.

İşte Kızıldeniz seferlerini durduran şirketler:

-BP: Petrol devi, geçişlerini 18 Aralık’ta durdurdu.

-CMA CGM: Fransız denizcilik kümesi, 16 Aralık’ta açıklamayı yaptı.

-EQUINOR: Norveçli petrol ve gaz şirketi, 18 Aralık’ta rota değişikliğini açıkladı.

-EURONAV: Belçikalı petrol tankeri şirketi, 18 Aralık’ta Kızıldeniz bölgesinden uzak duracağını söyledi.

-Evergreen: Tayvanlı nakliye şirketi, 18 Aralık’ta rota değişikliğini açıkladı.

-Frontline: Norveç merkezli petrol tankeri kümesi, 18 Aralık’ta “Kızıldeniz geçişi artık yok” dedi.

-HAPAG-LLOYD: Dünyanın üçüncü büyük nakliyecilik şirketi, 18 Aralık’ta açıkladı.

– HMM: Güney Koreli konteyner nakliyecisi de 15 Aralık’ta “Dur” dedi.

-MAERSK: Danimarkalı şirket, 15 Aralık’ta “Kızıldeniz’den çıktık” dedi.

-MSC: Dünyanın en büyük konteyner şirketi, gemilerini 16 Aralık’ta Ümit Burnu’na yönlendirdi.

– OOCL: Hong Kong merkezli şirket, İsrail kargosu taşımayacaklarını açıkladı.

-Yang Ming Marine Transport: Tayvanlı şirket, 18 Aralık’ta Kızıldeniz’den çıktı.

Deniz yoluyla taşınan petrolün %10’u Babu’l Mendeb’den geçiyor

Arap Yarımadası ile Afrika ortasında yer alan Babu’l Mendeb Boğazı, Kızıldeniz’i Aden Körfezi ve Hint Okyanusu’na bağlıyor. Kızıldeniz’in girişinde yer alan Perim Adası’yla iki kanada ayrılan 32 kilometre uzunluğundaki boğazın batı kanalının genişliği 26, doğu kanalının genişliği 3 kilometre… Mısır’ın kuzeyinde Süveyş Kanalı’nın inşa edilmesiyle birlikte, Akdeniz ile Doğu Asya ortasındaki temasın bir modülünü oluşturan Babu’l Mendeb Boğazı, stratejik ve ekonomik ehemmiyet kazandı. Babu’l Mendeb Boğazı, başka alternatif güzergâhlara nazaran deniz seferlerini 14 gün kısaltıyor.

Boğazdan geçişlerin iptal edilmesi; Asya ya da Basra Körfezi’nden gelen tanker ve yük gemilerinin Süveyş Kanalı’na ulaşmasının engellenmesi, hasebiyle rotalarını Ümit Burnu üzerinden Afrika’nın güney ucuna yönlendirmesi manasına geliyor. Deniz yoluyla günlük taşınan petrolün yaklaşık yüzde 10’u Babu’l Mendeb Boğazı’ndan geçiyor. Gemilerin Babu’l Mendeb’i kullanmamasının ham petrol ve petrol türevleri arzı güç piyasasında dalgalanma ve kaosa yol açmasından tasa duyuluyor.

Kaynak: Dunya.com